O BLOG DE SONDAVELLA

Con este artigo comezamos unha serie que trata de divulgar e por en valor os feitos acontecidos con motivo da invasión das tropas napoleónicas de Galicia. A través de cada un deles debullaremos diferentes batallas, monumentos, historias, tradicións e circunstancias relacionadas coa Invasión francesa e as súas consecuencias. 

Nesta primeira entrada botámoslle un ollo á encantadora terra de Pontevedra, onde as pegadas da historia revelan un capítulo fascinante: A Batalla de Pontesampaio. Esta batalla emblemática marca un antes e un despois na hexemonía de Napoleón en Galicia.

CONTEXTO HÍSTORICO

Na época das Guerras Napoleónicas, Francia estaba liderada por Napoleón Bonaparte, un líder militar e político ambicioso que buscaba expandir o seu imperio por toda Europa. A expansión napoleónica implicou a invasión de varios países, incluída España.

No fatídico xaneiro de 1809, os mariscais franceses Soult e Ney, ao mando de 45.000 e 17.000 soldados respectivamente, invadiron Galicia. O exército español que contaba neste territorio con apenas 9.000 soldados decidiu non enfrontarse directamente, polo que a defensa quedou principalmente en mans de campesiños, que pouco puideron facer contra a rápida ocupación de Galicia. En 20 días as cidades caeron unha tras outra. A resistencia galega, aínda que valente, non puido deter inicialmente a marcha triunfante dos franceses. Soult tomaría rumbo a Portugal, e o mariscal Ney quedou como responsable do territorio galego.

Pontevedra, como moitas outras cidades, viuse afectada por esta invasión francesa. As tropas napoleónicas chegaron a Pontevedra e trouxeron consigo non só conflitos armados, senón tamén cambios administrativos e sociais significativos. A poboación local enfrontouse a desafíos como a ocupación militar, requisitos de abastecemento para as tropas e, nalgúns casos, resistencia activa contra os invasores.

A resistencia contra as tropas francesas coñecíase como "Guerrilla", caracterizada por tácticas de guerrilla e unha loita persistente contra a ocupación. Esta resistencia foi crucial para minar o control francés e contribuíu á expulsión final das tropas napoleónicas. 

O proceso de expulsión das tropas francesas de Galicia e de toda España foi gradual e, moitas veces, implicou a colaboración de diferentes grupos e rexións. Finalmente, tras anos de loita, as tropas francesas foron derrotadas e retiráronse da Península Ibérica, deixando un legado complexo e duradeiro. Estes eventos moldearon non só a historia militar, senón tamén a vida cotiá e a identidade cultural de Pontevedra e de España en xeral.

ANTECEDENTES LOCAIS

En febreiro de 1809, a rexión de Pontevedra foi escenario de eventos cruciais durante a Guerra da Independencia. Veciños de Cerdedo, Forcarei, Soutelo de Montes e Cotobade realizaron un audaz asalto aos cuarteis franceses en San Xurxo de Sacos, Borela e Tenorio, logrando tomar posicións e obrigando aos invasores a retroceder. O exército francés, composto por 300 dragóns e 500 infantes, o mellor do exercito francés, saíu do Convento de San Francisco en Pontevedra e enfrontouse á resistencia en Ponte Bora, na hoxe coñecida como A ponte dos franceses. A pesar dunha feroz resistencia, os defensores quedaron sen municións, o que obrigou aos paisanos galegos a retirarse cara ao regato preto do mosteiro de Tenorio. Os franceses foron inicialmente rexeitados, pero ao atardecer regresaron con reforzos e lograron alcanzar e incendiar o mosteiro de Tenorio. Nestes feitos sufriron máis de cincuenta baixas, incluída a do teniente coronel ao mando. A organización e determinación dos veciños así como o seu coñecemento do río e das sendas foron determinantes para poder repeler aos franceses.

Ademais da batalla en Ponte Bora, rexistráronse enfrontamentos noutras áreas, onde os galegos desafiaron con valentía as represalias francesas e mantiveron viva así a chama da resistencia, a pesar das tácticas moi hostiles dos invasores cun pobo que xa estaba a pasar por momentos económicos moi difíciles dende o comezo do século XIX. 

Este tipo de asaltos foron comúns en Galicia e serían precursores dunha grande participación cidadá que, axudados por algunhas tropas regulares, foron decisivos na desocupación do territorio. A resposta francesa ante esta resistencia foi aumentar as súas hostilidades contra o pobo, mais isto alentou a insurxencia en vez de acabar con ela.

BATALLA DE PONTESAMPAIO

Este acontecemento histórico é esencial para comprender o impacto das Guerras Napoleónicas en Pontevedra, así como o papel activo que a poboación local desempeñou na defensa da súa terra. A Batalla de Pontesampaio simboliza a resistencia e a loita do pobo galego contra a ocupación estranxeira, e o seu legado aínda resoa na identidade histórica e cultural da rexión.

A batalla tivo lugar o 7 de xullo de 1809 preto de Pontesampaio, parroquia do concello de Pontevedra. Neste enfrontamento, as forzas combinadas do Exército español e dos guerrilleiros locais medíronse coas tropas francesas, que se atopaban fatigadas debido á presión da Guerrilla. 

Os antecedentes da Batalla de Ponte-Sampaio comezaron co coronel Pablo Morillo organizando forzas en Pontevedra para enfrontarse aos franceses. Coñecido como a División do Miño, Morillo recibiu apoio do capitán Bernardo González del Valle (Cachamuiña) tralo éxito no ataque a Vigo contra a guarnición francesa.

Despois de liberar Vigo, Morillo atacou Marín con éxito, o que forzou aos franceses a refuxiarse en Pontevedra. As tropas españolas, divididas en O Morrazo e Cotobade, dirixíronse cara á cidade. Ante este continxente, os franceses retiráronse a Santiago de Compostela onde foron reforzados con máis soldados. Isto permitiulles contraatacar e as forzas españolas, comandadas por Martín de la Carrera e o coronel Pablo Morillo, decidiron enfrontarse ao exército francés do mariscal Ney. Os españois, cun total de aproximadamente 10.000 tropas, incluíndo milicianos, cabalaría e cañóns, estableceron unha resistencia sólida ao longo do río Verdugo. Estratexicamente, cortaron a ponte para dificultar o avance francés. Pola súa parte, as forzas francesas, lideradas por Ney e compostas por un total de 13.000 homes, intentaron, sen éxito, atravesar o río en diversos puntos.

O día 7 de xuño houbo intercambio de disparos entre ambos exércitos sen resultados claros. O día 8, os franceses foron repelidos en dúas ocasións mentres intentaban pasar por Pontesampaio e Sotomayor. Diante desa resistencia feroz e dos 660 feridos e mortos (contra as 110 baixas das forzas españolas), Ney decidiu retirarse cara á Coruña para evitar poñer en risco outros seis corpos do seu exército. Tras un consello de oficiais, o 9 de xuño os franceses comezaron unha penosa retirada, acosados polos guerrilleiros locais que atacaban aos soldados rezagados. Finalmente, as tropas de Ney reuníronse coas de Soult en Lugo, e abandonaron Galicia en xullo de 1809. A Batalla de Pontesampaio supuxo a evacuación definitiva das forzas napoleónicas de Galicia e abríu un novo capítulo no conflito.