Pedro José García Balboa, coñecido como Martín Sarmiento, naceu en Vilafranca do Bierzo o 9 de marzo de 1695 e faleceu en Madrid o 7 de decembro de 1772. Considerado un dos intelectuais máis sobresaíntes do século XVIII en Galicia, a súa vasta obra abarca campos como a filoloxía, a etnografía, a botánica e a historia. Sarmiento é unha figura clave e un precursor do Rexurdimento cultural e lingüístico galego. A súa insaciable curiosidade e saber enciclopédico tiveron un impacto crucial na conservación da lingua e da identidade cultural de Galicia.

Sarmiento naceu nunha familia de orixes humildes. Durante a súa infancia trasladouse a Pontevedra, onde recibiu os primeiros estudos. Ao cumprir 15 anos, ingresou no mosteiro beneditino de San Martín de Madrid, onde adoptou o nome relixioso de Martín Sarmiento. Foi no ambiente monacal onde se iniciou no estudo das ciencias, da literatura e das linguas. Mostrou desde moi novo unha paixón pola investigación e pola cultura popular, un interese que marcaría a súa obra ao longo da súa vida.

Os seus estudos incluíron non só temas relixiosos, senón tamén saberes profanos como a filosofía, a historia, a medicina, a botánica e, especialmente, a filoloxía. A súa erudición levouno a manter correspondencia con moitos dos grandes pensadores da súa época e a ser recoñecido como un dos máis importantes intelectuais españois do século XVIII.

A vida monacal, lonxe de afastalo da realidade, serviulle a Sarmiento como un espazo para poder investigar en profundidade sobre os temas que lle interesaban. Foi un home de grandes inquietudes intelectuais e ao longo da súa vida preocupouse por temas tan diversos como a conservación das linguas vernáculas, a reforma educativa, o estudo das plantas e a mellora das condicións de vida no rural galego, entre outros.

Defensor da Lingua Galega

Un dos aspectos máis salientables da obra de Sarmiento é o seu interese pola lingua galega, nunha época en que estaba relegada ao uso coloquial e case excluída dos ámbitos cultos. Nunha das súas obras máis coñecidas, "Catálogo de voces y frases de la lengua gallega", Sarmiento fai unha recompilación de palabras e expresións galegas, onde mostra o seu enorme coñecemento da lingua e a súa preocupación pola súa preservación.

Aínda que Sarmiento escribía principalmente en castelán, sempre defendeu a riqueza e a validez do galego como lingua de cultura. Este feito convérteo nun dos primeiros intelectuais en recoñecer e valorizar a lingua galega, anticipándose ao Rexurdimento, que tería lugar a mediados do século XIX. A súa defensa da lingua non foi unicamente teórica, senón que tamén se esforzou por documentar o seu uso en diferentes rexións de Galicia, recollendo palabras e expresións que coidaba en perigo de desaparecer.

Muntaner, Francisco - BNE20010186128
(Fondo de la Biblioteca Nacional)

Humanista e Científico

Ademais do seu labor lingüístico, Sarmiento foi un humanista e científico de renome. A súa curiosidade era insaciable e iso levouno a estudar a natureza galega con gran minuciosidade. Foi pioneiro no campo da botánica en Galicia e realizou importantes estudos sobre a flora local. As súas investigacións e propostas no eido da medicina e da alimentación tamén revelan a súa preocupación pola saúde e polo benestar da poboación.

Entre os seus traballos, cómpre destacar o seu interese polo uso de plantas medicinais e polas técnicas agrícolas. Sarmiento era consciente da necesidade de mellorar a agricultura galega e escribiu sobre a importancia da introdución de novas técnicas e cultivos que axudasen a paliar a pobreza no rural.

No campo da educación, Sarmiento foi un fervente defensor dunha reforma que fomentase o uso das linguas vernáculas na ensinanza e que promovese o coñecemento práctico, en contraposición aos saberes máis teóricos e escolásticos que predominaban no seu tempo. Neste sentido, tamén defendeu a idea de que os nenos galegos deberían aprender primeiro na súa lingua materna, e despois no castelán, unha proposta que foi bastante avanzada para a súa época.

Martín Sarmiento posuía unha biblioteca de 6500 volumes no Mosteiro de San Martín de Madrid, recoñecida como unha das máis importantes do século XVIII. Parte dos seus libros levaban marcas de propiedade, incluíndo sinais ocultas. Tralo seu falecemento, a súa biblioteca incorporouse ao mosteiro, pero coa invasión francesa e a desamortización, moitos volumes foron dispersados entre coleccionistas privados e a Biblioteca Nacional de España.

As súas Obras

A obra de Sarmiento é ampla e diversa. Algunhas das máis coñecidas son:

• "Viaje a Galicia": unha crónica detallada das súas viaxes pola súa terra natal, onde describe aspectos xeográficos, históricos e culturais de Galicia. Esta obra é unha fonte valiosa para coñecer o estado da sociedade galega do século XVIII.

• "Coloquio de 24 gallegos rústicos": un diálogo ficticio entre varios campesiños galegos onde Sarmiento expón de maneira sinxela algúns dos problemas da Galicia rural da súa época e propón solucións prácticas.

• "Catálogo de voces y frases de la lengua gallega": un dos seus traballos máis importantes no ámbito da lingüística, onde recolle termos e expresións galegas.

• "Memoria para el arreglo de la policía de los pueblos de Galicia": unha obra onde Sarmiento analiza os problemas de Galicia e na que ofrece propostas de mellora para a administración pública e para o benestar dos seus habitantes.

Legado

O legado de Martín Sarmiento é múltiple. A súa obra sentou as bases para o estudo e a preservación da lingua e da cultura galegas, algo que se faría máis patente durante o Rexurdimento. Ademais, o seu enfoque interdisciplinar converteuno nun referente do pensamento ilustrado en Galicia. Sarmiento, cunha curiosidade enciclopédica, tocou temas tan variados como a filoloxía, a historia, a botánica ou a economía, o que demostra a súa preocupación pola mellora da sociedade en tódolos ámbitos.

A súa visión anticipada do valor da lingua galega como vehículo cultural, así como a súa dedicación á mellora das condicións de vida no rural, fannos ver a Sarmiento como un precursor da modernidade en Galicia. Hoxe en día, é lembrado como un dos grandes intelectuais da cultura galega, cuxa influencia continúa a ser recoñecida séculos despois da súa morte.

Conclusión

Martín Sarmiento foi un verdadeiro humanista que soubo anticiparse ao seu tempo. O seu labor en favor da lingua galega, unido ás súas preocupacións sociais e científicas, fan del unha figura imprescindible para entender a evolución do pensamento galego e a súa entrada na modernidade. A súa vida e obra son testemuña da importancia de preservar e promover a cultura propia, ao tempo que se busca o progreso e o benestar da sociedade.

Sarmiento continúa a ser unha fonte de inspiración para todos aqueles que traballan pola defensa do patrimonio cultural galego.